Hırvatistan’da unutulan Müslüman tarihi

Hırvatistan denince Ä°slam adına akla gelen neredeyse yok gibidir. Halbuki Bosna Hersek ve Sırbistan ne ise bugünkü Hırvatistan’ın belli bölgeleri de Osmanlı kültürü açısından aynısını yaÅŸamıştır. Ne acıdır ki bugün Hırvatistan sınırları içerisinde bu kültürün izlerinin tamamına yakını silinmiÅŸtir. Abdullah OsmanoÄŸlu yazdı.​

Yakın zamanda OÄŸuz Aydemir ve Andelko Vlasic tarafından yayınlanan Hırvatistan’da Osmanlı Kültürünün Ä°zleri (Traces of Ottoman Culture in Crotia) adlı kitap ciddi bilgiler sunmaktadır. ÇoÄŸunluÄŸunu bu kitaptan edindiÄŸimiz bilgileri istifadenize sunuyoruz.

Osmanlı bugünkü Hırvatistan’ın üç bölgesinde hakimiyet kurmuÅŸtur: Slavonia, Dalmaçya ve Krajina. Slavonia ile Slovenya karıştırılmamalıdır; Slavonia Bosna’nın kuzey sınırı bölgesidir, Slovenya ise ayrı bir devlettir. Osmanlı Devleti bu Slavonya ve Krajna’da 1520’den itibaren fetihlere baÅŸlar. Öncelikle Slovonski Brod, Osijek gibi ÅŸehirler Osmanlı hakimiyetine girer. 1530-1600 arasında Vukovar, Grojani, Kutjevo, Pozega, Cernik, Virotivica, Kostanica ve diÄŸer birçok ÅŸehir Osmanlı hâkimiyeti altına alınır. Bugunkü Hıravatistan’ın baÅŸkenti Zagreb’e ciddi bir Osmanlı taaruzu olmaz çünkü asker ve akıncılar daha çok Macarlar ve Almanlar ile uÄŸraÅŸmaktadır. Zagreb bu rotanın oldukça dışında kalmaktadır. Ancak Telli Hasan PaÅŸa yönetimindeki Osmanlı ordusu 1593’de Siska’ya (Sisak) kadar sokulmuÅŸtur. Burası Zagreb’e yaklaşık 40 km uzaklıktadır. DiÄŸer taraftaki Adriyatik kıyılarının çoÄŸu da Osmanlı hâkimiyetindedir

.

Hırvat kökenli Osmanlı paşaları

Tabii ki bütün Hırvat kökenli insanlar Hırvat Krallığı topraklarında yaÅŸamamaktadır. Bosna ve Hersek bölgeleri içinde de Hırvatlar yaÅŸamaktadır ve Osmanlı yönetiminde birçok Hırvat kökenli genç devÅŸirme sistemine girmiÅŸtir. Hırvat kökenli Osmanlı paÅŸalarının ilklerinden bir isim Hersekli Ahmed PaÅŸa’dır ki kendisi aslında tam manasıyla devÅŸirme sistemine girmemiÅŸtir. Ahmet PaÅŸa’nın ilk ismi Stephan’dır ve babası Bosna’nın soylu ailelerinden birinin çocuÄŸu olarak dünyaya gelir. Ä°stanbul’a diplomatik sebeplerden dolayı gönderilir ve burada Müslüman olur. Osmanlı devlet sistemine alınır ve tam 5 kere Sadrazamlık makamına getirilir. Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim zamanlarında görev yapmıştır.

Bir diÄŸer önemli meÅŸhur isim ise bugün “MuhteÅŸem Yüzyıl” dizisi sayesinde daha yakından tanınan Rüstem PaÅŸa’dır. Rüstem PaÅŸa (Opukovic)’in Skradin’de doÄŸduÄŸu rivayet edilir ve genç yaÅŸta devÅŸirme sistemi ile Ä°stanbul’a getirilmiÅŸtir. Kanuni Sultan Süleyman döneminin en güçlü Sadrazamlıklarından birini yapmıştır. Bir diÄŸer ÅŸaşırtıcı gelebilecek isim Kuyucu Murat PaÅŸa’dır. BilindiÄŸi üzere Andaolu’daki Celali Ä°syanları’nı bastıran Sadrazam olarak nam salmıştır. Ancak aslen Bosnalı bir Hırvat olduÄŸu bilinir. (Bir baÅŸka meÅŸhur devlet adamı Dilaver PaÅŸa’nın da Hırvat kökenli olduÄŸu not edilmektedir.)

Hırvat kökenli paÅŸalardan birçok deniz adamı da çıkmıştır. Mesela Piyale PaÅŸa’nın Dalmaçya bölgesi civarında dünyaya geldiÄŸi rivayet edilir. Piyale PaÅŸa genç yaÅŸta Osmanlı tarafından Enderun’a konulur ve uzun yıllar Osmanlı Deniz Kuvvetleri Kumandanı (Kaptan-ı Derya) olarak görev yapar. Akdeniz’i bir Türk gölü haline getiren kumandanlardan biridir. Dalmaçyalı bir baÅŸka general Silahdar Yusuf PaÅŸa’dır. Asıl ismi Yusuf Maskovic’dir. O da Osmanlı deniz kuvvetlerinde Kaptan-ı Deryalık görevine yükseltilmiÅŸtir.

Osmanlı ile mücadele eden Hırvat kumandanlar ve edebiyatçılar

Tarihte Osmanlı ile ciddi mücadele eden Hırvat kumandalar ve edebiyat adamları da olmuÅŸtur. Maalesef bugün Hırvatistan’da sadece bu isimler birer kahraman olarak bilinmektedir, Osmanlı Devleti’nde görev yapan paÅŸaların isimleri ise silinmiÅŸtir. Onların izlerinde sokak isimlerinde dahi rastlamak zordur. Mesela Nicola Jurisic, Kanuni’yi Viyana yolunda bugün Macaristan topraklarında kalan Günz kalesinde 4 hafta oyalamıştır ve Viyana kuÅŸatmasını geciktiren kiÅŸidir. Kale sonunda teslim olur ama Kanuni Viyana’ya çok geç gidebilir ve kuÅŸatma için yeterli zaman kalmaz. Bir baÅŸka kumandan Stojan Jankovic de Venedikliler adına Osmanlı’ya karşı çokça taaruzlarda bulunmuÅŸtur. Ivan Gundulic ise yazdığı ÅŸiirler ile meÅŸhur olmuÅŸtur. Osman adlı bir kitap kaleme almıştır ve bu kitap her zerresiyle Hristiyanlık ve Ä°slam, Avrupa ve Türkler arasındaki mücadeleden bahseder. Gundulic Türklere karşı mücadeleyi kutsamıştır. Slavların düştüğü durumdan dolayı çok dertlidir ve Osmanlı öncesi zamanlara özlem duyar. Bugünkü Hırvat ve Sırp edebiyat dünyasının övgüyle yadettiÄŸi bir isimdir Ivan Gunudulic.

Osmanlı izleri nerdeyse tamamen silinmiş

Hırvatistan topraklarında imar edilmiÅŸ cami, tekke, mektep ve diÄŸer eserlerin sayısı yüzleri aÅŸar. Maalesef bugün itibariyle yerlerini tespit etmek çok zorlaÅŸmıştır. Buradaki ÅŸehirler hakkında özellikle Evliya Çelebi detaylı bilgi vermektedir. Özetle aktaracak olursak; Slavonya bölgesinde ÅŸehirlerin çoÄŸu Osmanlı tarafından imar edilmiÅŸ ve Ä°slamlaÅŸtırılmıştır. Buradaki camilerin bir kısmı önce kiliseden çevrilmiÅŸtir, ancak bölge 1683’den sonra kaybedilmiÅŸtir ve camiler bugün tekrar kilise olarak kullanılmaktadırlar. Mesela Donji Miholjac’daki St. Michael Kilisesi bu ÅŸekilde sonradan kiliseye dönüştürülmüştür.

En büyük Müslüman yerleÅŸimlerden birisi olan Pojega’da dokuz cami ve bir Halveti dergahı olduÄŸu kaydedilmiÅŸtir. Sultan Süleyman ve Sultan Selim camileri, ki her ikisi de kiliseden camiye çevrilmiÅŸtir, zamanın önemli camileridir. Maalesef bugün Pojega’da Müslüman izlerini bulmak çok zordur. Neredeyse yüzde 75’ini Müslümanların oluÅŸturduÄŸu Kutjevo ÅŸehrinde de bugün itibari ile bir ÅŸey kalmamamıştır. Hindi Baba tekkesinin olduÄŸu Vukovar, Slavonski Brod, Gorajan, Valpovo, Cernik ve Dakovo gibi diÄŸer ufak ÅŸehirlerdeki cami ve tekkeleri Evliya Çelebi detaylıca not etmiÅŸtir. Ancak kendisi özellikle Osijek ÅŸehrine hayran kalmıştır. Åžehrin mimarisi, yerleÅŸim yapısı ve meÅŸhur köprüsünü överek anlatır. Burada 12 cami olduÄŸunu not eder. Drava nehri yanındaki bu güzel Osmanlı ÅŸehrinden bugün itibariyle ne Kanuni’nin köprüsü ne de camiler kalmıştır (Aslında bügun Belgrad’ı Zagreb’e baÄŸlayan otoyolun rotası Osmanlı’nın imar ettiÄŸi ÅŸehirler istikametinden geçer.)

Ä°lok, Virovitca, Orahovica, Petrinja, Gvozdansko, Kostajnica, Stulic, Licki Osik, Morcic, Perusic, Dalmatia, Vrana, Nadin, Zemunik, Bribir, Prolozac, Solin, Makarska, Opuzen, Vrgorac, Imotske, Igrane, Dubrovnik gibi nice Hırvatistan ÅŸehirlerinde Osmanlı’nın bir geçmiÅŸi vardır. Ancak bunların izlerini bulmak hemen hemen imkânsızdır.

Ä°lginç bir rivayete göre GradiÅŸka beldesindeki tekkede bulunan Åžeyh Ali Gaybi, Slavonya topraklarında bir gün Osmanlı hâkimiyetinin sona ereceÄŸini hissetmiÅŸ ve bunu çevresiyle paylaÅŸmıştır. Bugün Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti bölgesinde kalan GradiÅŸka’da tekke kalmadığı gibi Slavonya bölgesinde de Osmanlı hâkimiyeti sona ermiÅŸtir.

Anlaşılan o ki 1683’deki Viyana KuÅŸatması sadece bir baÅŸarısızlık deÄŸil Osmanlı’nın Batı topraklarının çoÄŸunun kaybedildiÄŸi büyük bir hezimettir. Müslüman toprakları Endülüs’te olduÄŸu gibi kaybedilmiÅŸ, Ä°slam’ın izleri silinmiÅŸtir. Buralarda can veren ÅŸehitlerimizin ruhuna birer Fatiha okumayı ihmal etmeyelim…

 Kaynak: Dünya Bizim